باسمه تعالی
🔸 در روزهای اخیر اخبار آتش‌سوزی حدود ۲ هزار هکتار از جنگل‌های قره‌داغ (ارسباران) را در یکی از کانال‌های تلگرام دیدم. بخش عمده این خبرها مربوط به گفتگوهای تلفنی فرمانده سپاه استان آذربایجان شرقی، سرلشکر باقری، و وزیر دفاع، برای هماهنگی معاونت مهندسی وزارت دفاع، مرکز کنترل و پشتیبانی اطفا حریق هوایی کشور، و یگان‌های پروازی هلال احمر و هوانیروز، برای اطفاء این آتش‌سوزی بود.
🔹 وسعت جنگل‌های ایران خیلی کم است؛ و بنابراین انتظار تجربه و مهارت کافی برای مقابله با آتش‌سوزی‌های گسترده جنگل‌ها را نباید داشت. اما ورود این همه مقامات کشوری و لشگری، و دخالت این همه سازمان و یگان، برای مهار ۲ هزار هکتار آتش، نیز تعجب‌آور است.
🔸 استان بریتیش‌کلمبیای کانادا حدود ۵ میلیون نفر جمعیت و نصف ایران وسعت دارد؛ و بخش عمده آن پوشیده از درخت است. در سال ۲۰۱۸ فقط در دو روز بیش از ۷۰ هزار آذرخش ثبت شده بود؛ و تعداد بالای آذرخش در روزهای گرم سال، باعث شد که 1,354,284 هکتار از جنگل‌ها در اثر آتش نابود شوند.[1] این رقم نسبت به سال ۲۰۱۷، که در آن 1,200,000 هکتار جنگل سوخته بود، رشد قابل توجهی داشت.
🔹 ارقام فوق نشان‌دهنده جدی بودن معضل آتش‌سوزی در این استان است. بنابراین همه شهرهای کوچک، امکانات برای مقابله با آن را فراهم کرده، و آموزش کافی به مردم میدهند. بخش عمده‌ای از افرادی که برای مهار آتش آموزش دیده‌اند، شهروندان عادی هستند که در زمان وقوع حادثه، سازمان‌دهی میشوند. افراد داوطلب باید آموزش‌های گسترده‌ای دیده باشند تا بتوانند در اطفاء آتش، تخلیه سکنه‌ای که در معرض آتش‌سوزی هستند، اِسکان افراد جابجا شده و بهداشت آنها، جابجایی دامها و برگرداندن آنها به صاحبانشان پس از رفع خطر، و وظایف دیگر، درست عمل کنند.
🔸 در این استان، برای مهار آتش ۲ هزار هکتاری، امکانات و پرسنل یک شهر ۵ هزار نفری کافی است؛ و اصلاً احتیاجی به ردیف شدن این همه مقامات لشگری و کشوری و سازمان‌های رنگارنگ نیست. شخصاً ۳ سال پیش چنین شرایطی را تجربه کردم، و شاهد بودم که چطور نیروهای مردمی، از پیرمردها و پیرزنهای ۷۰ ساله تا جوانها، مثل یک لشگر منظم، و بر اساس یک برنامه دقیق، عمل میکردند. آنها به تمام خانه‌ها سر میزدند تا جابجایی و اِسکان مجدد افراد ناتوان، دامها و حتی حیوانات خانگی جامانده را مدیریت کنند.
🔹 اساساً نگرش مسئولین و مردم ایران نسبت به موضوع «پدافند غیر عامل» به شدت ایراد دارد. این ایراد، زمانی خود را نشان میدهد که توان ملتهای دیگر در مقابله با شرایط اضطراری، و سطح امکانات و آموزش مردمی، را مشاهده و مقایسه کنیم. بعضی‌ها تا با چنین مواردی برخورد میکنند، آن را به فساد سیستم و بی‌لیاقتی مدیران نسبت میدهند. فساد و بی‌لیاقتی در جای خود قابل بررسی و مقابله است؛ اما مشکل اصلی طرز نگرش غلط به این موضوع است.
🔸 به همین دلیل سال گذشته که به ایران آمده بودم، به دیدار جانشین سازمان پدافند غیرعامل رفتم، تا درباره لزوم اصلاح نگرش به مقوله «پدافند غیر عامل» مطالبی را عرض کنم. خلاصه حرفم این بود که نقش اولیه دستگاه‌های دولتی مرتبط در کانادا، ارائه آموزش و دانش فنی برای مقابله با شرایط غیر مترقبه است، و بخش عمده کار با سازمان‌دهی نیروهای مردمی باید انجام شود. برای نشان دادن این امر، چند صفحه از آموزشهایی که توسط این سازمان‌ها در دسترس عموم مردم قرار داده شده، را ترجمه کرده و همراه برده بودم.
🔹 خلاصه جواب جناب جانشین این بود که «تدوین و ترجمه چنین آموزشهایی، کار پیش‌پاافتاده‌ای است؛ و خود آنها بهتر بلد هستند که چطور حوزه کاری خود را مدیریت کنند». البته بعد از جلسه از کار خود خیلی پشیمان شدم، و یافتم که باید از اینکه با لگد من را بیرون نیانداخته‌اند، خوشحال باشم.
🔸 اگر نحوه مدیریت حوادث طبیعی بزرگ در ایران، مانند زلزله‌ها و سیل‌ها و حتی آتش‌سوزی اخیر، را بررسی کنیم، به لزوم اصلاح نگرش درباره «پدافند غیر عامل» پی خواهیم برد. نگاه کنونی مدیران این سازمان این است که این حوزه بخشی از حاکمیت نظام است و باید بطور متمرکز از بالا مدیریت شود. این طرز نگرش هم غیر منطقی است و هم کارآیی ندارد. اکثر کارهای حوزه پدافند غیر عامل را میشود به تشکیلات داوطلب مردمی واگذار کرد، و نقش دستگاه‌های دولتی باید در درجه اول آموزش و ارائه دانش فنی، و در درجه دوم پشتیبانی باشد.
🔹 علیرغم اینکه شدت و تعداد حوادث طبیعی در بسیاری از کشورهای دنیا، مثل کانادا و آمریکا، به مراتب بیشتر از ایران است، مقابله با این حوادث بسیار بهتر از ایران مدیریت میشود. با مطالعه در طرز نگرش و روش برخورد آنها با این قبیل مسائل، قطعاً میشود درسهای گرانبهایی گرفت.
[1] Wildfire Season Summary
https://www2.gov.bc.ca/gov/content/safety/wildfire-status/about-bcws/wildfire-history/wildfire-season-summary
